‘Als groep psychiaters moet je gedifferentieerd zijn’

Een van de mooie aspecten aan zijn rol als A-opleider is volgens psychiater Harold van Megen de eigen draai die hij aan de opleiding kan geven. En over de draai die hij geeft bestaat geen twijfel. Werp een blik op de namenlijst van de AIOS van GGz Centraal en je weet: culturele diversiteit is een belangrijk onderwerp binnen de A-opleiding tot psychiater.

‘De cultuur waar je vandaan komt en de cultuur waarin je moet functioneren hebben een belangrijke invloed op iemands gevoel en gedrag. Dat geldt voor iedereen: voor de patiënt én de medisch specialist.'

'Naar mijn idee moet je daarom als groep psychiaters gedifferentieerd zijn. In geloof, gender en afkomst. Om de patiënt goed te kunnen begrijpen. Maar ook om de invloed van jouw eigen overtuigingen en fysieke verschijning op de ander te leren begrijpen.’

De kans om van elkaar te leren

Zijn interesse in culturele diversiteit en zijn inzicht in het belang van het onderwerp hebben bij Harold een duidelijke oorsprong: zijn co-schap psychiatrie aan de Menninger Foundation te Topeka, in de Verenigde Staten.

‘Een plek in the middle of nowhere, waar cultureel maar weinig gebeurde. Precies daarom nodigden ze mensen van over de hele wereld uit, om letterlijk en figuurlijk kleur te geven aan hun opleiding. Ik leerde hoe je wordt gevormd door de verhalen waarmee je opgroeit, de gebruiken en de overtuigingen. Datzelfde wil ik nu meegeven aan de AIOS van GGz Centraal. Ik wil hen de kans geven om te leren van elkaars verhalen.’

Verschillende invloeden van cultuur

Cultuur speelt op meerdere manieren een rol in de ggz. Het beïnvloedt of gedrag van een patiënt kan worden geduid als afwijkend. En het is bepalend in het functioneren van de patiënt én de kijk van de behandelaar.

‘We leven bijvoorbeeld in een politiek klimaat waarbij veel intolerantie is ten opzichte van andere culturen. Een constante stroom van negatieve berichtgeving over de groep waartoe jij behoort, kan zorgen voor een ondermijning van jezelf. Dat induceert bijna psychiatrie, want je gaat je verdedigen, radicaliseert of trekt je juist helemaal terug.'

'Tegelijk beïnvloedt die berichtgeving ook jou als behandelaar in de beeldvorming van de ander. Een belangrijk besef, dat vraagt om een voortdurende reflectie op wat je nu eigenlijk hoort en ziet. En op hoe dat jou als medisch specialist beïnvloedt.’

De rol van jouw achtergrond in het contact met de patiënt

Tenslotte beïnvloedt cultuur ook de relatie tussen behandelaar en patiënt. ‘Het contact dat je met een patiënt legt is als psychiater essentieel. Mijn fysieke verschijning en de aannames die ik vanuit mijn eigen achtergrond heb, spelen een belangrijke rol in hoe het contact verloopt.’

‘Een voorbeeld is de hand waarom ik mijn trouwring draag, dat zegt iets over mijn geloof. Mensen voor wie religie belangrijk is merken zo’n detail direct op. Zo'n detail kan al verstorend werken in het contact, of juist het tegenovergestelde. Ik moet mij daar bewust van zijn, omdat het invloed heeft op hoe ik de vragen aan de patiënt moet formuleren.'

Differentiatie is essentieel

Of het nu gaat om verschillen tussen de polder en de stad, of om de islam en het katholicisme. Om echt cultuursensitief te zijn, moet je kennis hebben van de ander. Een gedifferentieerde groep AIOS is volgens Harold daarom essentieel.

‘In een gemêleerd gezelschap laten mensen elkaar automatisch kennis maken met hun cultuur, achtergrond en hun kijk daarop. Daarnaast leer je dat iedereen zijn eigen waarden en overtuigingen heeft. Het is prima om die van een ander minder aantrekkelijk te vinden. Zolang je je daar maar bewust van bent.’

Aandacht voor diversiteit binnen de A-opleiding

Alleen al door mensen met verschillende achtergronden bij elkaar te zetten krijg je een uitwisseling en dus een leerproces. Maar daar doet Harold graag nog een schepje bovenop. ‘Voor de corona-tijd nodigde ik iedere 6 weken de AIOS bij mij thuis uit voor de cultuurclub. We keken films of bespraken boeken, om zo de verhalen van verschillende culturen te leren kennen.’

‘Daarnaast moeten we als opleiding ook faciliteiten bieden die passen bij zo’n diverse groep opleidelingen, zoals extra scholing wanneer iemand moeite heeft net de Nederlandse taal. Want net zoals cultuur van invloed is op de sterke en zwakke kanten van een patiënt, geldt dat ook voor de AIOS. Het is een onderwerp waar ik als opleider uitgebreid aandacht aan besteed.’